شیمی درمانی نوعی درمان موثر سرطان است که در آن از دارو برای از بین بردن سلولهای سرطانی استفاده میشود. شیمی درمانی میتواند تولید مثل سلولهای سرطانی را متوقف و از رشد و گسترش آنها در بدن جلوگیری کند. به عبارت دیگر، شیمی درمانی یک درمان دارویی است که از مواد شیمیایی قوی برای از بین بردن سلولهایی که با سرعت زیاد در بدن شما رشد میکنند، استفاده میکند. سلولهای سرطانی هم بسیار سریعتر از اکثر سلولهای بدن رشد و تکثیر میشوند.
بسیاری از داروهای موثر شیمی درمانی مختلف در ایران در دسترس هستند. با وجود عوارض جانبی بالقوه، شیمی درمانی برای چندین دهه یک درمان موثر و قابل اعتماد برای انواع سرطان بوده است. شیمی درمانی میتواند سرطان را در بدن شما کند یا با کاهش علائم به شما کمک کند تا کیفیت زندگی بهتری داشته باشید.
تأثیر داروهای شیمی درمانی اگر سلولهای بدخیم را از بین نبرد حتما رشد و تکثیر آنها را متوقف میکند. گاهی هدف از شیمی درمانی به طور مشخص کنترل سرطان است. در این موارد، شیمیدرمانی برای کوچک کردن تومور و یا توقف رشد و گسترش سرطان استفاده میشود. تأثیر کنترلی شیمی درمانی به فرد مبتلا به سرطان کمک میکند که احساس بهتر و عمر طولانیتری داشته باشد. در بعضی موارد سرطان را نمیتوان بهطور کامل از بین برد اما میتوان آن را مانند یک بیماری مزمن نظیر آرتروز یا فشارخون و مدیریت کرد. یکی دیگر از کاربردهای شیمیدرمانی در سرطان تأثیر قابلتوجه آن در کاهش علائم سرطان است. به این روش، شیمیدرمانی تسکیندهنده گفته میشود.
زمانی که سرطان وارد مرحله پیشرفته شود سلولهای سرطانی در بسیاری از بافتهای بدن گسترش پیدا میکنند و کنترل کردن آنها دشوار خواهد بود. هدف از شیمیدرمانی در چنین شرایطی ارتقای کیفیت زندگی و کاهش درد و سایر عوارض سرطان است.
روشهای مختلف شیمی درمانی
بیش از 100 نوع داروی شیمی درمانی مختلف وجود دارد که با روشهای مختلفی در دوره شیمی درمانی مورد استفاده قرار میگیرند. در ادامه هفت نوع اصلی شیمی درمانی موثر در درمان انواع سرطان ذکر شده است.
نوع درمان |
چگونگی |
تزریق عضلانی یا زیرپوستی | شایع ترین مناطق برای شیمی درمانی عضلانی: عضلات ران و باسن
متداول ترین مناطق برای تزریق زیرپوستی: پوست شکم، ران و بازو دارای ماندگاری بیشتر به نسبت تزریق داخل رگ |
تزریق داخل ورید | تزریق مستقیم داروها به شریانهای نزدیک به سرطان
جذب حداکثری توسط تومور سرطانی سرایت کمتر به بقیه قسمتهای بدن |
تزریق داخل شریان | وارد شدن داروی شیمی درمانی به شریان تغذیه کننده تومور
دارای عوارض جانبی کمتر برای دیگر نواحی بدن |
درمان خوراکی | دریافت داروی شیمی درمانی از راه دهان به صورت مایع، قرص یا کپسول |
موضعی یا مالیدنی | استفاده به صورت ژل، کرم یا پماد روی پوست و محل سرطان |
تزریق در نخاع یا مغز | تزریق داروهای شیمی درمانی به مایع اطراف ستون فقرات
موثر در درمان انواع سرطان خون، لنفوم و همچنین برخی از تومور مغزی |
تزریق مستقیم به مثانه | قرار دادن داروهای شیمی درمانی مستقیماً در مثانه
با استفاده از یک کاتتر (یک لوله باریک و انعطاف پذیر) از طریق مجرای ادرار |
شیمی درمانی تزریقی به دلیل اینکه به صورت مستقیم به بافتهای درحال رشد بدن میرسد، تاثیر بیشتری دارد اما عوارض جانبی آن نیز بیشتر است. شیمی درمانی به روش خوراکی و موضعی نسل جدید شیمی درمانی محسوب میشوند که به نسبت شیمی درمانی تزریقی عوارض کمتری دارد. البته این نکته را در نظر داشته باشید که نه تنها عوارض داروها بر اساس نوع دارو، دوز آن و نحوه مصرف آن متفاوت است بلکه عوارض داروها بیمار به بیمار فرق میکند.
علت عوارض شیمی درمانی و ایجاد آمادگی پیش از شروع درمان
داروهای شیمی درمانی تمام سلول های با رشد سریع از جمله سلول های سرطانی را هدف قرار میدهند. این بدان معناست که داروهای شیمیدرمانی سلولهای سرطانی را از بین میبرند، اما میتوانند به سلولهای دیگر بدن نیز آسیب برسانند و به طور بالقوه عوارض جانبی ایجاد کنند. سلول های خون و سلولهای پوست، فولیکولهای مو و دستگاه گوارش نمونههایی از سلولهایی هستند که به سرعت رشد و تکثیر میشوند. به همین دلیل(سرعت رشد و تکثیر سلولها) است که برخی از عوارض جانبی رایج شیمی درمانی در این مناطق رخ می دهد.
قبل از شروع درمان، اقداماتی را برای مدیریت عوارض جانبی احتمالی انجام دهید. به عنوان مثال، اگر متوجه شدید که تغییرات پوستی و حساسیت به نور خورشید از عوارض جانبی احتمالی هستند، محصولات مراقبت از پوست مانند کرم ضدآفتاب را با ترکیبات مناسب پوستهای حساس خریداری کنید.
محدودیت های شیمی درمانی برای زندگی روزمره
علیرغم تصورهای موجود، بسیاری از مبتلایان بیماری سرطان معتقدند که میتوانند در طول شیمی درمانی یک زندگی تقریباً عادی داشته باشند. ممکن است در طول درمان و مدت کوتاهی پس از آن احساس ناخوشایندی داشته باشید، اما بین درمانها به سرعت بهبود مییابید. با از بین رفتن احساس ناخوشایند، میتوانید به فعالیتهای معمول خود بازگردید.
توجه داشته باشید که فردی که تحت شیمی درمانی قرار میگیرد باید از خوردن غذای نیم پز یا خام، تعامل با افراد دارای عفونت، کار طاقتفرسا و مصرف بیش از حد الکل خودداری کند. اما به طور کلی میتوانید در طول درمان زندگی عادی خود را پیش ببرید.
کار
ممکن است در طول شیمی درمانی به یک برنامه کاری اصلاح شده نیاز داشته باشید. بسته به شغل شما، کار از راه دور یا مرخصی میتواند یک گزینه باشد. البته در نظر داشته باشید که ممکن است در روزهای درمان نیاز به مرخصی داشته باشید. پیشنهاد ما این است که از انکولوژیست خود در مورد تاثیرهای احتمالی درمانها بر تواناییتان و روند کاری خود بپرسید و بر اساس این اطلاعات با کارفرمای خود در مورد برنامه کاری صحبت کنید.
سفر
آیا میتوانم در طول شیمی درمانی با هواپیما سفر کنم؟ سفر هوایی در طول شیمی درمانی ممکن است خطرناک باشد. اما بسته به شدت وضعیت بیماریتان، پزشک ممکن است به شما اجازه پرواز بدهد. پس قبل از رزرو پرواز ابتدا با پزشک خود صحبت کنید.
بارداری
ممکن است در طول مدتی که شیمی درمانی میکنید باردار شوید، اما توصیه نمیشود. چون برخی از داروهای شیمی درمانی میتوانند به جنین آسیب برسانند. مطالعات نشان میدهد که در هنگام بارداری یا پس از دریافت برخی از انواع شیمیدرمانی، پرتودرمانی و هورموندرمانی، خطر نقایص مادرزادی وجود دارد. در برخی موارد، این خطر میتواند برای مدت طولانی ادامه داشته باشد و حتی سالها پس از پایان درمان، باردار شدن را به یک نگرانی تبدیل کند.
دندان پزشکی
عوارض جانبی رایج شیمی درمانی شامل زخمهای دهان و تغییرات در عصبهای چشایی است که باعث میشود غذا خوردن کمتر لذت بخش باشد. امکان پیگیری مشکلات دندانی حین دریافت شیمی درمانی چالش برانگیز است. پس توصیه میشود قبل از شروع درمان مطمئن شوید که دندانهایتان سالم هستند و دهانتان عاری از عفونت است.
استفاده از دارو و مسکن
بسته به نظر پرشک امکان استفاده از مسکن برای کاهش درد پس از شیمی درمانی وجود دارد. پزشک بر اساس خفیف، متوسط یا شدید بودن درد، دارو را تجویز میکند. استامینوفن و داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی(NSAIDs) میتواند برای تسکین دردهای خفیف استفاده شوند. مورفین نیز برای تسکین درد متوسط تا شدید استفاده میشود. اکثر بیماران مبتلا به درد سرطان، داروهای قوی را طبق برنامه منظم دریافت می کنند.
طول درمان شیمی درمانی چقدر است؟
یک دوره شیمی درمانی معمولاً بین 3 تا 6 ماه طول می کشد، اگرچه ممکن است بیشتر یا کمتر از آن باشد. در نظر داشته باشید که طول درمان شیمی درمانی به نوع شیمی درمانی شما بستگی دارد. یک جلسه درمانی میتواند از چند دقیقه تا چند ساعت طول بکشد. برخی از افراد نیاز به تزریق مداوم دارند که میتواند چندین روز طول بکشد.
به طور کلی اکثر افراد به چندین دوره شیمی درمانی نیاز دارند. یک دور شیمی درمانی ممکن است شامل درمان برای چند روز یا هفته باشد و پس از آن یک دوره بدون شیمی درمانی طی میشود. این زمان استراحت به بدن شما فرصت میدهد تا پس از درمان بهبود یابد. پس از آن، ممکن است یک دوره شیمی درمانی دیگر با همان الگو دریافت کنید.
سخن آخر
هرچه بیشتر در مورد دوره درمان خود بدانید، آمادگی بیشتری برای سازگاری با زندگی با شیمی درمانی خواهید داشت. آمادگی بیشتر نیز آسایش بیشتری برای شما و اطرایانتان به همراه دارد. پیشنهاد ما این است که از انکولوژیست خود در مورد داروهای شیمی درمانی خاصی که دریافت خواهید کرد، از جمله فواید و عوارض جانبی احتمالی آنها حتما سوال کنید. در مورد اعتبار منابع موجود (از جمله منابع آنلاین، سازمان ها و گروههای پشتیبانی) بپرسید تا بتوانید تا حد امکان درباره درمان خود بیاموزید.
ما در موسسه خیریه مهرسهیلا تمام تلاش خود را برای آگاه سازی شما عزیزان میکنیم و در کنار شما خواهیم بود.